LTS: Nhật báo Người Việt mở mục ‘Bạn đọc viết’ nhằm mời gọi quý thân hữu ‘cùng làm báo’ với Người Việt, chia sẻ những rung cảm, ý tưởng, quan niệm, hồi ức, kiến thức, kinh nghiệm,… về đời sống và xã hội. Để tham gia, quý bạn đọc vui lòng gởi email: [email protected]
Đào Hiếu
Cái chết của Trương Ba trong truyện cổ dân gian là một cái chết tự nhiên, nhưng vì Ðế Thích tiếc cái tài đánh cờ của ông mà cho ông sống lại trong xác người bán thịt.
Còn cái chết của Trương Ba trong kịch Lưu Quang Vũ thì lại là hậu quả của một hành động “quan liêu” của các vị quan chức trên trời là Nam Tào, Bắc Ðẩu. Sự khác biệt ấy hàm ý châm chọc, chuyện đó cũng không có gì quá đáng.
Ðến như khi hồn Trương Ba đã nhập vào xác anh hàng thịt, ngồi bật dậy xé bỏ đồ tẩm liệm mà xăm xăm đi về nhà mình thì mới có sự giằng co giữa hai bà vợ. Vợ anh hàng thịt thì bảo đó là chồng mình vì vẫn cái tay cái chân ấy, cái mắt cái miệng ấy. Còn vợ anh Trương Ba, vì đã được Ðế Thích báo cho biết trước nên yên chí khẳng định đó là chồng mình.
Rốt cuộc kiện đến quan, quan truyền đem bàn cờ và con lợn ra thử. Quả nhiên anh chàng thịt lại không biết mổ heo mà chơi cờ tướng thì cực cao. Quan bèn xử cho về sống với bà Trương Ba.
Ðó là chuyện cổ tích.
Trong kịch, Lưu Quang Vũ phát triển lên tới mức cao hơn, triết lý hơn, cay độc hơn.
Anh Trương Ba trong lớp hàng thịt kia không còn là lão già làm vườn ốm yếu ho hen mà là một chàng cốt-xì-tô vai u thịt bắp, tất nhiên ăn phải nhiều, uống phải lắm. Ðó là nói về cái sức vóc. Từ khi Trương Ba nghe lời cậu con trai khuếch trương hàng thịt thì tiền vào như nước, mua chuộc được cả quan quyền. Ðó là nói về cái tài lộc. Có sức vóc có tài lộc lại cận kề những hai bà vợ mà đặc biệt bà vợ anh hàng thịt thì lại trẻ trung đa tình rất mực.
Vậy là ông già Trương Ba có đủ cả: Sức vóc, tiền tài, danh vọng và ái tình. Cái hồn Trương Ba vì thế mà biến đổi đi là phải. Trước kia Trương Ba la mắng cậu con trai là dân phe phẩy buôn bán chợ trời bây giờ chính ông cũng “chặt đẹp” khách hàng của mình chẳng chút nương tay. Trước đây Trương Ba mắng con ăn tục nói phét bây giờ ông cũng phát vào mông đàn bà đen đét mà chẳng chút ngượng ngùng.
Có lẽ cái điều mà kịch bản muốn nói là ở chỗ đó. Con người trước đây cao đẹp là vậy, lý tưởng là vậy thế mà chỉ vì tiền tài, vật chất và sắc đẹp mà tha hóa, mà biến chất đến nỗi bạn bè, vợ con không nhận ra và chính mình cũng không nhận ra mình nữa.
Hiểu vở kịch như thế cũng không sai và chắc chắn là phần đông khán giả cũng hiểu vở kịch như thế.
Nhưng lại có người xem vở kịch này ở một góc nhìn khác.
Tại sao? Có lẽ vì cái chủ đề ấy, cái nội dung ấy ai cũng biết, nó phổ biến mọi thời mọi nơi. Một cuộc sống phè phỡn với tiền và gái thường làm hư hỏng con người. Vậy thì phát triển câu chuyện dân gian Hồn Trương Ba Da Hàng Thịt (*) theo cái lô-gíc ấy có gì là lạ, có gì là ngoạn mục lắm đâu?
.
Cái lạ cái ngoạn mục lại nằm trong một lô-gíc khác.
Ðó là cái lô-gíc ngược lại.
Và ta sẽ có một cặp phạm trù hoàn toàn mới, không phải là Hồn Trương Ba – Da Hàng Thịt, mà là Hồn Hàng Thịt – Da Trương Ba.
Vâng, “Hồn Hàng Thịt – Da Trương Ba” mới chính là bi kịch của xã hội Việt Nam hiện nay.
Hãy nhìn vào bộ máy công quyền này đi, sẽ thấy nhan nhản những anh thiến heo làm Hoàng Đế, anh y tá làm Tể Tướng, anh cai thợ đồn điền cao su làm Vương Gia, anh sửa xe lề đường làm Sếp thành phố… Các vị ấy nào có hơn gì anh hàng thịt, nhưng lại đang khoác lên mình những áo mão cân đai của các bậc đế vương đầy quyền lực.
Còn những anh hàng thịt khác thì cũng đang mang những bộ cánh quyền quý có kém gì.
Đó là quan thượng thư bộ học nhưng lại nói ngọng, nói xàm, nói bá láp. Đó là quan thượng thư bộ y nhưng lại buôn lậu thuốc tây. Đó là vị giáo sư tiến sỹ kiêm nhà ngôn ngữ học nhưng lại viết tiếng Việt sai be bét…
Và còn hàng vạn anh hàng thịt khác xài bằng giả, để thiên hạ tưởng mình là Trương Ba thứ thiệt. Những cái kính trắng, cái cặp da, cái chức vụ, cái danh xưng, cái mác này mác nọ… chính là những bộ vó Trương Ba đang hàng ngày vờ vịt lập lờ che giấu cái tâm hồn thô lỗ, dốt nát, hẹp hòi của anh hàng thịt.
Chính vì thế mà khi xem kịch, thích cái tài châm biếm của tác giả, thích các nhân vật lý trưởng, nhân vật vợ hàng thịt, nhân vật cậu cả… lắm nhưng vẫn thấy thiếu, đôi lúc tưởng như tác giả đặt lộn vấn đề.
Tiếc thay trong kho tàng truyện dân gian ta lại chỉ có mỗi một truyện Hồn Trương Ba, Da Hàng Thịt mà không có truyện Hồn Hàng Thịt, Da Trương Ba, nếu không biết đâu lại chẳng có người nổi máu nghề nghiệp mà viết thành một vở kịch có khi còn thấm thía hơn nhiều.
_______
(*) “Hồn Trương Ba Da Hàng Thịt,” tên một vở kịch của Lưu Quang Vũ